راهبردها و راهکارهای اسلام برای حمایت از تولید و تولید کنندگان
حجت الاسلام مهدی رستم نژاد مدرس حوزه علمیه قم و عضو هیئت علمی جامعه المصطفی العالمیه در گفت وگو با خراسان به اصول و مبانی اقتصاد اسلامی و راهبردها و راهکارهای اسلام در زمینه حمایت از تولیدات داخلی اشاره کرد و نامه ۵۳ نهج البلاغه را که امیرالمومنین(ع) آن را خطاب به مالک اشتر نوشته اند، الگوی رفتار اقتصادی حاکمان جامعه اسلامی در زمینه حمایت از تولید کنندگان دانست و مبانی قرآنی توجه به کار و تلاش و تولید را مطرح کرد.
وی به نامه ۵۳ نهج البلاغه که حضرت علی(ع) آن را خطاب به مالک اشتر نوشته اند، اشاره کرد و با بیان این که امیرالمومنین(ع) در این نامه از مالک می خواهند که مالیات کمتری از مولدان جامعه مثل کشاورزان دریافت کند، گفت: اصول و مبانی مطرح شده در این نامه باید الگوی رفتار اقتصادی حاکمان جامعه اسلامی در زمینه حمایت از تولید کنندگان باشد. حضرت علی(ع) در فرازی از این نامه می فرمایند: «ای مالک! برای تشویق مولدان جامعه، مالیات کمتری را از کشاورزان دریافت کن زیرا باعث رشد و تأمین منافع عمومی می شود و مالیات را به گونه ای دریافت کن که آن ها بتوانند کار خود را ادامه دهند و روی پای خود بایستند زیرا تأمین مصالح آنان تأمین مصالح جامعه است و همه مردم عیال و نان خور همین مولدان هستند و بر سفره آن ها نشسته اند.»
رستم نژاد با بیان این که در اسلام مبانی و اصول فراوانی در زمینه تولید ملی وجود دارد که باید مورد توجه قرار گیرد تا در سایه آن مسلمانان به استقلال و بی نیازی و قدرت دست یابند، به برخی از این اصول اشاره کرد و گفت: اصل و قاعده نفی ضرر یکی از این مبانی است.
در تاریخ اسلام آمده است که پیامبر(ص) فرمودند: مردم نباید از آب اضافی که در اختیار کشاورزان است محروم شوند و دیگران باید بتوانند از آن استفاده کنند زیرا در اسلام ضرر و ضرار وجود ندارد.
در کتاب اصول کافی، شیخ کلینی از قول امام حسن عسکری (ع) نقل می کند که آن حضرت (ع) در پاسخ به این سوال که بین دو قنات چقدر باید فاصله باشد، می فرمایند: «به گونه ای باید عمل شود که هیچ یک از این دو قنات باعث ضرر و زیان قنات دیگری نشود.»
منظور امام(ع) آن است که بهره برداری از یک قنات نباید مانع از بهره برداری از قنات دیگری شود.
وی ایجاد امنیت اقتصادی را یکی دیگر از اصول دین اسلام در زمینه حمایت از تولید ملی برشمرد و با بیان این که این اصل زمینه تولید ملی را فراهم می کند، افزود: «بر اساس این اصل فعالیت های اقتصادی مسلمانان نباید به گونه ای باشد که باعث ایجاد تهدید و فشاری بر فعالان اقتصادی دیگر شود که این اصل تفاوت بین اقتصاد اسلامی و بقیه اقتصادها را نشان می دهد، چنان که پیرژاله یکی از اقتصاددانان مشهور می گوید: اقتصاد کاپیتالیستی بر قانون تنازع بقا مبتنی است و نسبت به ضعیفان سخت گیر و ظالم است.»
در این زمینه حضرت علی(ع) می فرمایند:« بیع باید به گونه ای باشد که به هیچ یک از طرفین معامله ظلم نشود و به هیچ یک ضرر نرسد.»
این آداب از آن رو در اسلام مطرح شده است که افراد در فعالیت های اقتصادی خود امنیت روانی لازم را داشته باشند و مطمئن باشند که به آن ها ظلم نمی شود زیرا مسلمانان ملزم به رعایت عدل و انصاف و اخلاق هستند.
عضو هیئت علمی جامعهالمصطفی العالمیه، قوی شدن مسلمانان را در حوزه اقتصاد از راهبردهای مهم اقتصادی اسلام دانست و ادامه داد: آیه «واعدوالهم مااستطعتم من قوه»، به همین معناست. به اعتقاد شهیدصدر معنای این آیه آن قدر فراگیر است که حوزه اقتصاد را هم در بر می گیرد. بر اساس این آیه توان اقتصادی جامعه اسلامی باید چنان افزایش یابد که مانع از تسلط بیگانگان و دشمنان اسلام بر مسلمانان شود.
وی قاعده نفی سبیل را یکی دیگر از این اصول اقتصادی اسلامی دانست و گفت: این آیه بر مسلمانان ممنوع کرده که راهی را برای تسلط کافران بر مومنان باز بگذارند زیرا خداوند هیچ گونه استیلایی را از جانب کفار بر مومنان نمی پذیرد.
حضرت علی(ع) نیز در روایتی می فرمایند: «اگر کسی اعلام نیاز و احتیاج نسبت به دیگری کند، اسیر او می شود و اگر اظهار بی نیازی و استغنا نسبت به کسی کند، نظیر او می شود.»
از این عبارت حضرت (ع) این گونه استفاده می شود که نیاز به دیگران حتی در حوزه اقتصاد باعث نیازمندی در حوزه های دیگر مثل عرصه فرهنگ، سیاست و … می شود و اگر احساس نیاز وجود نداشته باشد، مسلمانان قوی و بی نیاز می شوند.
رستم نژاد همچنین با تاکید بر این که مبانی قرآنی بحث تولید ملی و حمایت از کار و سرمایه گسترده است، گفت: تولید و کار به معنای ایجاد فایده است که از نگاه اسلام ابعاد مختلفی دارد و می تواند در قالب فعالیت در زمینه طبیعت، خدمت به دیگران و … باشد.
در آیات قرآن کریم به کار اهمیت فراوانی داده شده است و مسلمانان به کار و تلاش و کوشش دعوت شده اند. در قرآن و روایات اسلامی کار به عنوان جهاد در راه خدا تلقی شده است.
هم چنین کار و تلاش به عنوان معیاری برای اعمال مالکیت تلقی شده است: «للرجال نصیب ممااکتسبوا و للنساء نصیب مما اکتسبن» این آیه قرآن کار را معیار مالکیت زنان و مردان معرفی کرده است.
وی افزود: در قرآن مسلمانان به آبادانی زمین ها امر شده اند «هوالذی انشاء کم من الارض و استعمرکم فیها.»
«خداوند شما را خلق و دعوت به آبادانی زمین کرده است.»
در این آیه قرآن تولید به معنای اطاعت از امر خداوند تلقی شده است.
پیامبر (ص) هم در این زمینه می فرمایند: اگر قیامت برپا شد و در دست شما نهالی بود اگر می توانید قبل از قیامت آن نهال را بکارید، این کار را انجام دهید.
این آیات قرآن و احادیث نشان می دهد که قرآن برای تولید و کار و سرمایه فرهنگ سازی کرده است.
این مدرس حوزه علمیه با بیان این که قرآن قوانین و مقرراتی را وضع کرده است تا زمینه کار و تولید را فراهم کند، تصریح کرد: قانونی در اسلام وجود دارد که رهاکردن زمین به صورت بایر و بدون استفاده را ممنوع کرده است. امام موسی کاظم(ع) در این باره می فرمایند: هرکس زمین کشاورزی را ۳سال متوالی بدون دلیل رها کند، حاکم می تواند این زمین را از دست او خارج کند و در اختیار دیگران قرار دهد.
این قرآن پژوه به اهمیت کار و تلاش از دیدگاه اسلام اشاره و اظهار کرد: اسلام آن قدر به کار و تلاش اهمیت داده که درآمدهای بدون کار و تلاش مثل ربا را حرام اعلام کرده و فعالیت های اقتصادی عقیم و بدون فایده مثل قماربازی را ممنوع دانسته است.
کنز یعنی راکد گذاشتن اموال که به معنای تعطیلی کار و فعالیت است نیز در اسلام ممنوع شمرده شده است.
رستم نژاد با بیان این که حکومت اسلامی باید زمینه کار و تولید را برای اقشار مختلف جامعه فراهم کند، گفت: ایجاد فرصت های شغلی برابر در عرصه کار از اصول مورد تاکید در اقتصاد اسلام است. در اسلام عدالت اقتصادی به معنای تساوی سهام و ثروت نیست بلکه، معنای تساوی فرصت های شغلی و کاری است تا همه کسانی که می توانند کار کنند این فرصت را در اختیار داشته باشند.
رستم نژاد با بیان این که در دنیای معاصر وابستگی های اقتصادی زمینه وابستگی گسترده ملت ها را در ابعاد گوناگون ایجاد کرده است یادآور شد، پیر ژاله می گوید: کمک غربی ها به جهان سومی ها یک کمک رایگان نیست و کودکانه است که ما منکر اهداف سیاسی و فرهنگی این کمک ها شویم، غربی ها نسبت به کشورهای عقب مانده خود را سخاوتمند نشان می دهند اما نگاهی اجمالی به نقشه جغرافیایی نشان می دهد به کشورهایی که به لحاظ سیاسی و نظامی استراتژیک نیستند کمتر از دیگر کشورها کمک شده است و این نشان می دهد این کمک ها با انگیزه های دیگری انجام می شود.
