مدل کنترلی ۳ خط دفاعی

رابطه بین واحدهای عملیاتی بانک (صف)، واحدهای پشتیبانی و حسابرسی داخلی را با استفاده از یک مدل کنترلی سه‌سطحی(۳ خط دفاعی) می توان توضیح داد؛

واحدهای عملیاتی نخستین سطح این مدل هستند. این واحدها در محدوده تعیین‌شده برای پذیرش ریسک، مسئول شناسایی، ارزیابی و کنترل ریسک‌های مربوط به کسب و کار خود هستند. دومین سطح کنترل، شامل واحدهای پشتیبانی مانند واحدهای مدیریت ریسک، تطبیق، حقوقی، بازرسی، منابع انسانی، تأمین مالی، عملیات و فن‌آوری می‌شود. هریک از این واحدها، با برقراری ارتباط نزدیک با واحدهای عملیاتی، اطمینان حاصل می‌کنند که ریسک‌های موجود در سطح صف به شکل مناسب شناخته و مدیریت شده‌اند. واحدهای پشتیبانی به تعریف راهبرد، پیاده‌سازی رویه‌ها و سیاست‌های بانک و جمع‌آوری اطلاعات برای ایجاد نگرشی درباره ریسک در سطح کل بانک کمک می‌کنند..

طبق نظر کمیته بال (۲۰۱۵)، واحد مدیریت ریسک، مؤلفه ای کلیدی از سطح دوم دفاعی بانک است. این واحد مسئولیت پایش فعالیت­های ریسک پذیری را در سراسر بانک بر عهده دارد و به همین منظور لازم است از اقتدار کافی در درون سازمان برخوردار باشد.

واحد حسابرسی داخلی به منزله سطح سوم دفاعی در نظام کنترل داخلی به شمار می آید. حسابرسی داخلی، با ارزیابی کیفیت و اثربخشی کنترل داخلی، مدیریت ریسک، سیستم ها و فرآیندهای حاکمیتی بانک به هیأت مدیره و مدیریت ارشد در حفاظت از سازمان یاری می رساند.

ارتباط میان نظام کنترل داخلی و مدل ۳ خط دفاعی

دستیابی به اهداف برای هیچ شرکتی به سهولت امکان پذیر نخواهد بود و همیشه عوامل تهدید کننده در این راه وجود خواهد داشت. بر این اساس با ارائه چارچوب کنترل داخلی کوزو(۲۰۱۳) و مدل سه خط دفاعی منتشر شده توسط انجمن حسابرسان داخلی (۲۰۱۳) مدلی ترکیبی جهت تخصیص بهینه وظایف در سازمان ایجاد گردید.

در این مدل ترکیبی، تفاوت بین فعالیت های نظارتی و اطمینان بخشی به خوبی آشکار می گردد. عدم درک فعالیت های مزبور می تواند سبب سوء برداشت و گمراهی مدیران و در نهایت عدم تخصیص اثربخش وظایف و کاهش احتمال دستیابی به اهداف سازمان گردد.

 

چارچوب مدل کنترل داخلی در راستای دستیابی به اهداف سازمانی

یک سازمان، ماموریت و چشم اندازی را تصویب، استراتژی هایی را تعیین، اهداف مدنظر را مشخص و برنامه های لازم برای تحصیل آن ها را تدوین می نماید. اهداف ممکن است برای یک واحد تجاری به عنوان یک کل یا برای فعالیت های خاص درون آن تعیین گردند. هرچند، بسیاری از اهداف خاص یک واحد تجاری معین هستند، برخی از آن ها تا حد زیادی مشترک می باشند.

یک رابطه مستقیم بین اهداف، که عبارتند از آن چه که یک واحد تجاری جهت دستیابی به آن ها تلاش می کند، اجزاء که نشان دهنده آن چه برای دستیابی به اهداف مورد نیاز و لازم است و ساختار واحد تجاری وجود دارد. این ارتباط را می توان به شکل یک مکعب نمایش داد.

– سه طبقه اهداف در ستون ها نمایش داده شده اند.

– پنج جزء کنترل داخلی در ردیف ها نشان داده شده اند.

– ساختار سازمانی که نشان دهنده کل سازمان، بخش ها و شرکت های فرعی، واحدهای عملیاتی، یا وظایف شامل فرآیندهای کسب و کار از جمله فروش، خرید، تولید و بازاریابی و هرآنچه که کنترل داخلی با آن مرتبط می باشد، از طریق بعد سوم مکعب نمایش داده شده است.

هرجزء کنترل داخلی در رابطه با هر سه طبقه اهداف کاربرد دارد. برای مثال، جذب، توسعه و نگهداشت افراد با صلاحیت که توانایی اجرای کنترل داخلی را دارند جزئی از محیط کنترلی به هر سه طبقه اهداف مربوط می شود.

کنترل داخلی یک فرآیند پویا، تعاملی و یکپارچه است. برای مثال ارزیابی ریسک نه تنها بر محیط کنترلی و فعالیت­های کنترلی اثرگذار بوده، بلکه ممکن است نشان دهنده نیاز به تجدید نظر در الزامات واحد تجاری در مورد اطلاعات و ارتباطات، یا فعالیت های نظارتی آن نیز باشد.

در راستای اجرای نظام مدیریت ریسک وکنترل داخلی می توان از مدل سه خط دفاعی به شرح زیر استفاده نمود؛

خط سوم دفاعی خط دوم دفاعی خط اول دفاعی
حسابرسی داخلی کنترل مالی اندازه گیری کنترل های داخلی مدیریت کنترل
امنیت
مدیریت ریسک
کیفیت
بازرسی
تطبیق

چارچوب مدل سه خط دفاعی در راستای استقرار نظام کنترل داخلی

ساختار فوق به شفاف شدن نقش ها و مسئولیت های هر فردی در درون سازمان کمک می نماید. زمانی که سازمان ساختار مزبور را تشکیل دهد و هریک به طور اثربخش عمل نماید، انتظار می رود هیچ فعالیت مضاعف و زائدی باقی نماند و هیچ فعالیت مهمی بدون مسئول نباشد. این ساختار برای پشتیبانی از چارچوب کنترل داخلی دارای انعطاف است. وظایف درون هر یک خط می تواند در هر سازمانی متفاوت باشد.در همین راستا برخی وظایف می تواند در امتداد خطوط دفاعی با یکدیگر ترکیب شود.

بنیان ساختار اشاره شده در بالا بر این اساس است که سه گروه (خط دفاعی) برای مدیریت اثربخش ریسک و کنترل ضروری هستند. هریک از این سه خط نقش جداگانه ای در چارچوب حاکمیتی سازمان ایفا می کند. زمانی که هریک از این سه خط، مسئولیت خود را به طور اثربخش ایفا نماید احتمال موفقیت سازمان در دستیابی به اهداف افزایش می یابد.